Mazury

Mazury (daw. Mazowsze Pruskie, Mazury Pruskie, maz. Mazurÿ, niem. Masuren) – region geograficzno
-kulturowy w północno-wschodniej Polsce. Obejmuje tereny Pojezierza Mazurskiego i Pojezierza Iławskiego,
administracyjnie wchodzi w skład województwa warmińsko-mazurskiego.

Etymologia nazwy

Kraina Mazurów pruskich – potomków osadników z Mazowsza.

Jan Grzenia podaje, że rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) –
pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegieć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy – do
którego dodano przyrostek -ur. Wyraz ten znany był od XV wieku. Mazury stanowią liczbę mnogą.

Mieszkańcy Mazur w większości byli protestantami, a ściślej luteranami, posługującymi się językiem
polskim. Uprzednio tereny te nazywano polskimi powiatami, a ludność polskimi Prusakami. W XIX wieku
pojawiały się nazwy Mazury Pruskie i Mazowsze Pruskie.

Krajobraz

Charakterystyczne elementy krajobrazu:
  • Przydrożne aleje drzew.
  • Pałace oraz dwory z założeniami parkowo-ogrodowymi.
  • Obiekty dawnych linii kolejowych.
  • Charakterystyczne dla regionu są też pozostałości wczesnośredniowiecznych (XI–XII w.) posągów nagrobnych bądź przedstawień bóstw pruskich plemion, tzw. baby pruskie.

Pałace i dwory

Spełniały one nie tylko funkcje użytkowe i reprezentacyjne, ale także gospodarcze. Składały się zwykle z
położonej w centrum rezydencji z założeniem parkowym; cmentarzem rodowym; ze stawami. Obiekty te
stanowiły niegdyś centra kultury i rolnictwa i są przykładem znaczących osiągnięć architektury europejskiej
dawnych czasów. Po II wojnie światowej były często zamieniane w magazyny i PGR-y – co doprowadziło
do ich znacznej dewastacji.

Cmentarze

Na terenie Warmii i Mazur obecnie znajduje się około 3200 cmentarzy. Najwięcej z nich to cmentarze
ewangelicko-augsburskie. Historia cmentarzy zaczyna się dopiero w XVIII wieku – wtedy to zmieniło się
nastawienie ludności do śmierci. Grób stał się miejscem upamiętnienia człowieka a nie tylko miejscem
złożenia zwłok. Powstała sztuka nagrobna, groby zaczęły zdobić epitafia. Cmentarz stał się gajem –
przedsionkiem raju.

Nazewnictwo miejscowości

W latach 1945–1950 Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ponownie nazwała
miejscowości i obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie całych Prus, aby przywrócić lub często nadać
nową, polską nazwę. Istniejące niektóre wcześniej w polskim piśmiennictwie lub lokalnej mowie nazwy,
przemianowano na nowe, wcześniej nieużywane, związane m.in. z zasłużonymi dla regionu postaciami:
  1. Ządzbork – Mrągowo (http://www.mragowo.pl)
  2. Lec lub Łuczany – Giżycko (http://www.gizycko.pl)
  3. Rastembork – Kętrzyn (http://www.mragowo.pl)
  4. Dryfort – Srokowo (http://www.srokowo.pl)
  5. Nibork – Nidzica (http://www.nidzica.pl)
  6. Łek – Ełk (www.elk.pl)

Warunki naturalne

Krajobraz regionu został ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie około 14 000–15 000 lat temu. Z tego
okresu pochodzi, znaleziony w okolicach Giżycka, fragment rogu renifera. Najwyższy szczyt Mazur –
Dylewska Góra położona jest na wysokości 312 m n.p.m. Do największych jezior na Mazurach należą
Śniardwy, będące największym jeziorem w Polsce (pow. 113,8 km²) oraz Mamry, które jest jeziorem o
największej objętości w Polsce (obj. 1013 mln m³).

Największe jeziora w Polsce

Jezioro

Powierzchnia [km2]

Województwo
Śniardwy 113,8 warmińsko-mazurskie
Mamry 102,8 warmińsko-mazurskie
Łebsko 71,4 pomorskie
Dąbie 56,0 zachodnio-pomorskie
Miedwie 35,3 zachodnio-pomorskie
Jeziorak 32,2 warmińsko-mazurskie
Niegocin 26,0 warmińsko-mazurskie
Gardno 24,7 pomorskie

Kultura ludowa

Już Krzyżacy mieli problemy z obrzędowością Prusów Ustęp z Układu Dzierzgońskiego narzuconego przez Krzyżaków stłumionemu powstaniu pruskiemu w 1249 r.

Promiserunt eciam, quod inter se non habebunt de cetero Tulissones vel Ligaschones, homines
videlicet mendacissimos :histriones qui quasigentilium sacerdotes in exequiis defunctorum ve
tormentorum infernalium promerentur, dicentes malum et :bonum et laudantes mortuos de
suisfurtis et spoliis, immundiciis et rapinis ac aliis viciis et peccatis, que, dum :viverent,
perpetrarunt; ac erectis in celum luminibus exclamantes, mendaciter asserunt, se videre
presentem defunctum :permedium celi volantem in equo, armis fulgentibus decoratum, nisum in
manuferentem et cum comitatu magno in aliud seculum :procedentem; talibus consimilibus
mendaciis populum seducentes et ad ritus gentilium revocantes. Hoc, inquam, promiserunt :se
nunquam de cetero habituros.

Tłumaczenie1

Przyrzekli także, że nie będą między sobą mieli Tulissów i Ligaschów, ludzi zaiste najbardziej
kłamliwych, łgarzy, :którzy niby kapłani pogańscy na pogrzebach zmarłych zasługując na męki
piekielne, mówiąc zło i dobro i chwaląc :nieboszczyków za ich kradzieże i łupy, nieczystości i
grabieże oraz inne grzechy, które za życia popełnili, i wzniósłszy :oczy ku niebu wykrzykując
kłamliwie twierdzili, że widzą tego właśnie zmarłego posuwającego się przez środek nieba na
:koniu, przyozdobionego w błyszczącą zbroję, niosącego w ręku sokoła, w otoczeniu wielkiej
rzeszy kroczącego w inny wiek; :takimi i im podobnymi kłamstwami zwodząc lud i do
obrzędowości pogańskiej nawołując. Tego, mówię, przyrzekli nigdy więcej :w przyszłości nie
czynić

1 Piotr M. A. Cywiński ŚLADY SZAMANIZMU W RELIGIJOŚCI WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH PRUSÓW

Galeria zdjęć:

Materiał do ćwiczeń powstał na bazie hasła https://pl.wikipedia.org/wiki/Mazury [Dostęp: 2017-11-01]